Մարիա Սայադյան

1. Տրված արմատներով բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր՝ դրանք դնելով նոր բառերի սկզբում և վերջում:

Բույս-բուսակեր, խոտաբույս, թույն-թունավոր, ամենաթունավոր, հույս-անհույս, հուսահատ, սենյակ-գրասենյակ-սենեկապետ:

2.Կետերի փոխարեն մի այնպիսի արմատ գրի՛ր, որ և՛ կետերից աջ գրված բառի հետ բարդ բառ կազմի, և՛ կետերից ձախ գրված բառի հետ:

Օրինակ՝

խիճ, …, գրել — խիճ, նկար, գրել — խճանկար, նկարագրել:

Շագանակ, գույն, թափ, ծաղիկ, զարդ, քար, հինգ, անկյուն, չափ, խաչ, քար, սիրտ, քանդակ, գործ, ընկեր, ավազակ, խումբ, պետ, բառ, գիրք, կապ, վրեժ, խնդիր, գիրք:

3.Բառերն ածանցների օգնությամբ այնպես փոխի՛ր, որ անձ ցույց տան: Թվի՛ր այն ածանցները, որոնց օգնությամբ անձ ցույց տվող բառեր ստացար:

Ա. Երգել-երգիչ, ուսուցանել-ուսուցիչ, նկարել-նկարիչ, գործել-գործիչ, բնակվել-բնակիչ, հսկել-հսկիչ, լողալ-լողորդ, վարել-վարորդ, հաճախել-հաճախորդ, գնել-գնորդ, որսալ-որսորդ, պահել-պահակ, սուտ ասել-սուտասան, իշխել-իշխան, վեպ ասել-վեպ ասող, այցելել-այցելու, վրեժ առնել-վրեժ առնող, երկրպագել-երկրպագու:

Ես ոկտագործել եմ իչ, որդ, ակ, ան, և ու ածանցները։

Բ. Հունձ-հնձվոր, ուղի-ուղևոր, թագ-թագավոր, զեն(ք)-զինվոր. դատ-դատավոր, ձի-ձիավոր, այգի-այգեպան, հնոց-հնոցապան, ջրաղաց-ջրաղացպան, խանութ-խանութպան, նախիր-նախրապան, ուղտ-ուղտապան, պարտեզ-պարտիզպան, էշ-իշապան:

4.Տրված բառերից նոր բառեր կազմի՛ր -ական կամ -ային ածանցներով:

Օրինակ՝

մանուկ — մանկական:

Լեռն-լեռնային, քաղաք-քաղաքական, անձրև-անձրևային, բարեկամ-բարեկամական, շուն-շնային, անձ(ն)-անձնային, զինվոր-զինվորական, ցամաք-ցամաքային, ծնունդ-ծննդական, տուն-տնական, անապատ-անապատային, դև-դիվական, դյուցազն-դյուցազնային, աղաչ(ել)-աղաչական, հրեշտակ-հրեշտակային, ստրուկ-ստրկային, պետ-պետական, տոհմ-տոհմային, հանրապետ(ություն)-հանրատետական, խորհուրդ-խորհրդային:

5.Տրված բառերից նոր բառեր կազմի՛ր -ոց (-նոց, -անոց) ածանցով:

ա) Ծաղիկ-ծաղկանոց, հյուր-հյուրանոց, ավազակ-ավազականոց, մեղու-մեղվանոց:

բ) Վիզ-վզնոց, գոգ-գոգնոց, ձեռ-ձեռնոց, մատ-մատնոց:

զ) Կապել-կապոց, խարտել-խարտոց, սփռել-սփռոց:

դ) (Քսան) դրամ-դրամանոց, (հինգ) կիլոգրամ-կիլոգրամանոց, (երեք) մետր-մետրանոց:

ե) Խշշալ-խշշոց, մռնչալ-մռնչոց, զռռալ-զռռոց, ոռնալ-ոռնոց, հալհլել-հալհլոց:

6.Առաջին շարքի յուրաքանչյուր բառ հնարավոր բոլոր ձևերով բաղադրի՛ր (բադադրալ բառեր կազմիր) երկրորդ շարքի ածանցների հետ:

Ա. Հյուսիս-հյուսիսային, լեզու-լեզվական, հայր-հայրբար, դրախտ-դրախտային, տոն-տոնական, նկարիչ-նկարչություն, մեղ(ք)-մեղքություն, հարս(ն)-հարսնացու, քն(ի)ն-քննություն, օտար-օտարություն, բազում-բազմային, բն(ական)-բնակույթ, հան(ել)-հանածո, հաս(նել)-հասնելույթ, դր (դնել)-դրություն, շահ(ել)-շահույթ, պահ(ել)-պահածո:

Բ. Ույթ, ածո, ական, ային, անի, (ա)բար, ոտի, (ա)վոր, (ա)ցու, ություն:

7.Ա շարքի ածանցներից յուրաքանչյուրը բոլոր հնարավոր ձևերով բաղադրիր Բ շարքի բառերի հետ:

Ա. Անդր-անդրադառնալ, հակ-հակաճառել, արտ-արտամկարել, նախ-նախաճաշ, ներ-ներգործել, ստոր-ստորագրել, վեր-վերադառնալ.

Բ. դառնալ, նկարել, ճառել, ճաշ, վարտիք, գործել, գրել:

1. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր ածանցավոր բառերով:

Պոչավոր մի կենդանի էր գալիս:

Չգիտեի, որ այդքան զորավոր հսկա ես:

Այդտեղ որսորդները երկոտանի զարմանալի կենդանի են տեսել:

Երկրորդ անգամ հայտնվողը նույն ձին չէր, սրա պոչը երկարավուն էր, գույնն էլ՝ դեղնավուն:

Հայրաբար՝ խրատում էր ու համոզում, որ ներող լինի:

Մտերմորեն՝ հորդորում էր, որ մի օր էլ տանը մնա:

Եղբայրաբար օգնում է ու հետևում, որ վատ բան չանես:

Թշնամաբար եք խոսում:

Հարցը յուրովի լուծեց ու գնաց:

2.Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր բաղադրյալ բառերով:

Խիտ սաղարթներ ունեցող-սաղարթախիտ,

գեղեցիկ քանդակված-գեղաքանդակ,

նուրբ ճաշակով-նրբաճաշակ,

լեռնային աշխարհ-լեռնաշխարհ,

բարձր գագաթ ունեցող-բորձրագագաթ,

թմբուկ խփել-թմբկահար,

սարսափ ազդող—սարսափազդուն,

ասֆալտով պատված-ասֆալտապատ,

դանդաղ սահող-դանդաղասահ,

քաղաքին հատուկ-քաղաքական:

3.     Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր բաղադրյալ բառերով:

Մինչև հիմա կարծում էին, աշխարհում ամենաբարձր ծառը Ամերիկայում մեծացող սեկվոյան է, նրա բարձրությունը երբեմն հարյուր մետրից էլ է անցնում: Բայց վերջերս Աֆրիկայում գտան հարյուր ութսունինը մետր բարձրությամբ մի բաոբաբ’ սեկվոյայից մոտ կրկնակի բարձր: Նրա բնի տրամագիծը 43,5 մետր է. կտրվածքի վրա ազատ կերպով կարող է տեղավորվել ժամանակակից մի շենք:

4. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր բաղադրյալ բառերով:

Հայաստանը հայտնի է որպես տուֆի ու բազալտի երկիր: Հրաբուխից առաջացող քարատեսակը շատ վաղ ժամանակներից օգտագործվել են որպես շինանյութ: Տուֆակառուց եկեղեցիներ, կամուրջներ ու մեծաթիվ ժամանակակից նոր կառուցված բաներ կան: Բազալտի ու տուֆի հետ մեր երկրից դուրս են հանվել բարձրաորակ ունեցող մարմար, գրանիտ ու պեմզա:

5.Ընդգծված բաղադրյալ բառերը փոխարինի՛ր բառակապակցություններով:

Մարգարիտի հատիկները տարբեր մեծության են լինում: Աշխարհում ամենից մեծը լոնդոնյան թանգարանի մեծահռչակ ութսունհինգ գրամ ունեցող մարգարիտն է:

Համպարը թանկ արժեքով նյութ է, որը գործածվում է լավագույն օծանելիքների արտադրության մեջ: Դա մի քիչ սև, քարի նման նյութ է, որը միայն կաշալոտի աղիներում է լինում: Դա մեծ մասամբ հանում են տեգահար կաշալոտի աղիներից, բայց երբեմն ծովափին էլ կարող են գտնել:

Մեզանում Պիմեն անունով մի հի՜ն ծերունի մարդ կար։

Իննսուն տարեկան էր։ Պարապ-սարապ ապրում էր իր թոռան մոտ։ Մեջքը կռացած, փայտը ձեռին, ոտները դանդաղ քարշ տալով՝ ման էր գալի։ Բերանը անատամ, դեմքը կնճռոտած, իսկ ներքին շրթունքը դողդողում էր շարունակ։ Ման գալիս, խոսելիս շրթունքներով ծլըփացնում էր, ու անկարելի էր հասկանալ, թե ինչ է ասում։

Մենք չորս եղբայր էինք, չորսս էլ սիրում էինք ձի նստել, բայց նստելու հանգիստ ձի չունեինք։ Միայն մի պառավ ձիու էին թողնում նստենք, որի անունը Սևուկ էր։

Մի անգամ մայրիկս մեզ իրավունք տվեց ձի նստենք, ու ամենքս միասին ծառայի հետ գոմը վազեցինք։ Դարձյալ Սևուկը թամբեցին մեզ համար։ Առաջինը նստեց մեծ եղբայրս։ Քշեց կալը գնաց, պարտեզի չորս կողմովը պտտվեց, դեպի մեզ եկավ թե չէ, ձեն տվինք՝ հապա դե մի չափ գցի։ Նա սկսեց Սևուկին զարկել ոտներով, մտրակով, ու Սևուկը վազեց մեր կողքից։

Մեծից հետո մյուս եղբայրս նստեց։

Նա էլ երկար ման եկավ, նույնպես մտրակով քշեց Սևուկին ու չափ գցեց սարի տակից։ Դեռ էլի էր ուզում ման գալ, բայց երրորդ եղբայրս խնդրեց, որ շուտով թողնի իրեն։ Երրորդ եղբայրս քշեց և՛ դեպի կալը, և՛ պարտեզի չորս կողմով, և՛ գյուղի միջով ու արագությամբ բաց թողեց սարի տակից դեպի գոմը։ Երբ մեզ հասավ, Սևուկը հևում էր, իսկ շլինքն ու ազդրերը քրտնքից սևացել էին։ Հերթն ինձ եկավ։ Ես ուզում էի եղբայրներիս զարմացնեմ, ցույց տամ, թե ոնց եմ քշում։

Սկսեցի քշել Սևուկին բոլոր ուժով։ Բայց Սևուկը չէր ուզում գոմից հեռանա։ Ինչքան տվի, ինչ արի-չարի, տեղիցը չշարժվեց, հենց վախում էր ու ետ-ետ գնում։ Ես բարկացա ու ինչքան ուժ ունեի, սկսեցի զարկել մտրակով ու ոտներով։ Աշխատում էի զարկել էն տեղերին, որ ավելի ցավ են տալի։ Մտրակը կոտրեցի ու ձեռիս մնացած կտորով սկսեցի գլուխը ծեծել։ Բայց Սևուկը էլ չէր ուզում գնալ։ Այն ժամանակ ես ետ եկա, ծառային խնդրեցի, որ մի ավելի ամուր մտրակ տա։ Ծառան ասավ.
-Հերիք էր, ինչ քշեցիք, վեր եկեք, ինչո՞ւ եք տանջում անասունին։

Ես նեղացա.

— Ո՞նց թե, ես իսկի չեմ քշել։ Տես ինչպես չափ կգցեմ հիմի։ Դու միայն ինձ մի ավելի ամուր մտրակ տուր, ես սրան մի վառեմ։

Ծառան գլուխը թափ տվեց․

— Է՜հ, ախպեր, դուք խղճմտանք չունեք, դրան էլ ի՞նչ վառել կուզի։ Տեսեք, արդեն քսան տարեկան ձի է։ Տանջված անասուն է, հազիվ է շունչ քաշում։ Պառավել է, հասկանում եք, թե՞ չէ․ ա՛յ, Պիմենի պես պառավել է։ Մի՞թե կնստեիք Պիմենի մեջքին ու էդպես մտրակով կծեծեիք ուժիցը վեր, մի՞թե չէիք խղճահարվիլ։

Ես իսկույն հիշեցի Պիմենին և ականջ դրի ծառային։

Ձիուց իջա ու երբ մտիկ արի, թե ինչպես էին նրա քրտնած կողքերը բարձրանում ու ցածրանում, ինչպես էր պնչերով ծանր շունչ քաշում, հևում՝ մազթափ պոչը շարժելով, տեսա, որ վատ վիճակի մեջ էր։ Իսկ ես կարծել էի, թե նա էլ էր ինձ պես ուրախանում։ Այնպես մեղքս եկավ Սևուկը, այնպես մեղքս եկավ, որ սկսեցի քրտնած վիզը համբուրել, ներողություն .խնդրել, որ ծեծել եմ։ Այն օրվանից, ինչ մեծացել եմ, ես միշտ խղճում եմ ձիաներին ու, երբ տեսնում եմ նրանց չարչարելիս, հիշում եմ պառավ Սևուկին ու պառավ Պիմենին։

Առաջադրանք:
1. Անհասկանալի բառերը բառարանով բացատրի՛ր:
2. Նկարագրի՛ր Պիմեն ծերունուն և հիմնավորի՛ր նրա կերպարի անհրաժեշտությունը պատմվածքի մեջ։

Իննսուն տարեկան էր։ Պարապ-սարապ ապրում էր իր թոռան մոտ։ Մեջքը կռացած, փայտը ձեռին, ոտները դանդաղ քարշ տալով՝ ման էր գալի։ Բերանը անատամ, դեմքը կնճռոտած, իսկ ներքին շրթունքը դողդողում էր շարունակ։ Ման գալիս, խոսելիս շրթունքներով ծլըփացնում էր, ու անկարելի էր հասկանալ, թե ինչ է ասում։
3. Ընտրի՛ր այն մտքերը, որոնք արտահայտված են պատմվածքի գաղափարում:

• Ձիերը վարելու համար են, և նրանք դրանից հաճույք են ստանում։
• Մարդն ու կենդանին նույնը չեն, պետք չէ նրանց համեմատել։
• Ծերությունը վերաբերում է և՛ կենդանիներին, և՛ մարդկանց։
• Միշտ պետք է խղճով գործել։
• Վարգը ձիու տարերքն է՝ երիտասա՞րդ է նա, թե՞ ծեր։
• Ծեր կենդանին, ինչպես ծեր մարդը, հոգածության կարիք ունեն։

Որովհետև կենդանիներն էլ հոգատարության կարիք ունեն, նրանք էլ են մեղք։